از «شهر موشها» تا شهر آدمها/
سلطان‌محمدی عنوان کرد:
«شهر موشها»؛ مروج الگوی غیر اسلامی برای کودکان
گروه هنر: کارشناس و منتقد سینما گفت:
آنچه در «شهر موشها۲» در قالب یک جامعه انسانی عرضه می‌شود، متناسب با
فرهنگ و الگو‌های اسلامی نیست.
حسین سلطان محمدی، منتقد و کارشناس سینما، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) درباره بحث نشانه‌‌شناسی در سینمای کودک داخل و خارج از کشور اظهار کرد: هالیوود را باید در خدمت سیاست و جامعه حاکم بر غرب دانست. برای همین در این سینما انگاره‌ها، نمادها و نشانه‌ها همه تعریف شده‌اند تا مسیری را که قرار است پیموده شود، مشخص شود. در ضمن در محیط غرب، سینما به عنوان رسانه برتر در ساختار اجتماعی و زیستی آنها یک شاخه بنیادین است که جهت‌سازی می‌کند تا قادر باشد از تماشاگر انبوهی که به سینما می‌آیند، بهره‌برداری دلخواه کند.
سهم فرهنگسازی سینمای ما مشخص نیست
وی افزود: با توجه به توضیح فوق است که می‌بینیم آنها برای مدل‌هایی چون «هری پاتر»، فیلم‌های فانتزی و قهرمان‌های فرضی (مرد عنکبوتی، بت‌من، سوپرمن و...) تعریف‌های خاص خود را دارند. با خدمتی که این شخصیت به آدم‌های ضعیف سراسر دنیا می‌کنند، به تماشاگر کودک و نوجوان امریکایی می‌قبولانند که ما از تمامی دنیا برتر هستیم، پس باید به هر جایی در دنیا بر اساس دلخواه خودمان ورود کنیم تا بتوانیم کمک‌های لازم را انجام دهیم و در جای لازم دخالت نیز بکنیم. این اتفاق نیز طبق روال مشخص انجام می‌شود، چون همانگونه که گفتم آنها سهم فرهنگسازی را از طریق سینما مشخص کرده‌اند.
این منتقد سینما ادامه داد: نکته حائز اهمیت اینجاست که در سینمای غرب با حجم بالای تولیدات، نشانه‌ها طبیعی شده و در بلندمدت مخاطبانی که با این آثار ارتباط برقرار کرده‌اند با این فیلم‌ها مخالفت ساختاری نمی‌کنند، بلکه با آنها همراهی فیزیکی نیز انجام می‌دهند، اما در سینما ایران، ما گرفتار یک نوع رویه تبلیغی بی‌ربط شده‌ایم. برای نمونه، باید بدانیم نشانه‌های ظاهری خانم‌ها و آقایان چه نقطه متعالی داشته باشد؟ این مسئله نشان می‌دهد که ما فراموش کرده‌ایم که جامعه به لحاظ رفتاری چگونه باید باشد.
وی از فیلم سینمایی «شهر موشها» به عنوان مثالی روشن نام برد و گفت: در قسمت اول «شهر موشها» که 20 سال پیش ساخته شده است تمام موش‌های خانوم باحجاب هستند، اما در «شهر موش‌های 2» همه بی‌حجاب هستند و دختران و پسرها با هم رابطه دارند، حتی در بخشی از فیلم که داخل رستوران را نشان می‌دهد یک موش دختر، بدون حجاب در حال پیانو زدن است. این‌ها همه نشانه‌ها است، اما هیچکدام از مسئولان سینمایی در این حوزه ورود ساختاری و تعریف‌شده ندارند. تنها شانس ما این است که این تعداد فیلم‌ها به تعداد زیاد و باورساز تولید نمی‌شوند.
شعارهای اخلاقی بدون پشتوانه فرهنگی ماندگار نیست
این منتقد سینما برای رهایی از معضل فوق پیشنهاد کرد: با توجه به الگوی آمریکا و با توجه به اینکه ما چه آرمان‌های فرهنگی در باورهایمان داریم، باید از قبل تعرف و مراقبت داشته باشیم تا بدانیم قرار است چه نمادها و نشانه‌هایی ارائه شود. در این میان به تدریج سهم محصول فرهنگی ما که خوراک فرهنگی خانواده‌هاست، افزایش پیدا خواهد کرد و در آن موقع باور در ذهن بچه‌ها ساخته خواهد شد. این اتفاق به‌دور از شعارهای اخلاقی است که هیچ کارکرد و ماندگاری ندارد.
سلطان‌محمدی در پاسخ به این ادعا که برخی معتقدند استفاده از حجاب برای عروسک، نوعی توهین به این پوشش اسلامی است، چنین توضیح داد: چگونه وقتی در قسمت اول «شهر موشها» که 20 سال پیش ساخته شد و در آن عروسک‌ها حجاب داشتند، حجاب برای آنها توهین محسوب نمی‌شد، اما در زمان حال استفاده از حجاب نوعی توهین به این پوشش است؟ این توجیهات هیچ ربطی به موضوع ندارد، چون ما داریم به واسطه این آثار باور‌سازی می‌کنیم. در کلامی دیگر در «شهر موشها» این عروسک‌ها نماد حیواناتی نیستند که در جوب‌ها زندگی می‌کنند، بلکه آنها در جامعه شهری و نشانه‌های انسانی زندگی می‌کنند؛ بنابراین وقتی ما به واسطه این عروسک‌ها تصویری از زندگی انسانی را به کودکان نشان می‌دهیم، چگونه متوقع هستیم که آنها رفتار و پوشش مورد نظر فرهنگ ما را نداشته باشند.
راهکار رسیدن به سینمای دلخواه در حوزه کودک
سلطان‌محمدی در پاسخ به سؤال دیگر مبنی بر اینکه برای رسیدن به سینمای دلخواه در حوزه کودک باید از دستورالعمل‌های دولتی استفاده شود یا اینکه هنرمند در این حوزه تربیت شود؟ گفت: معتقدم که سیستم فرهنگی جمهوری اسلامی زمانی قادر است کار را رها کند و مسئولیت فرهنگسازی در سینما را بر عهده سینماگران بگذارد که خود اهالی سینما آگاه باشند که ما چه آرمان و هدف‌هایی را داریم، اما متأسفانه در زمان حال چنین موقعیتی فراهم نیست! زیرا به نحوی انگاره‌سازی نادرست انجام می‌شود که این تصور پیش می‌آید که برخی فیلم‌ها درصدد این هستند که در نقطه مقابل آرمان‌ها باشند.
وی در پایان خاطرنشان کرد: طبق قانونی که در سال 64 در وزارت ارشاد به تصویب رسید، هرگونه فعالیت فرهنگی در حوزه تصویر باید با مجوز ارشاد انجام شود تا تمام کارها طبق آنچه مدنظر آرمان‌های انقلاب انجام شود، پس تا زمانی که این قانون پابرجاست، مسئولی که مطابق با این قانون عمل نکند، خطاکار است.
