مواجهه با قرآن به مثابه «متن» یا «مرجع»؛ از تقابل تا تعامل/در رشته علوم قرآن عقب ماندهایم
معاون دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی:
مواجهه با قرآن به مثابه «متن» یا «مرجع»؛ از تقابل تا تعامل/در رشته علوم قرآن عقب ماندهایم
گروه اندیشه: سلامتپناه در مورد تفاوت
نگاه متنمحور به قرآن و نگاه شکلگرفته در منظومه معرفتی حکومت اسلامی،
اظهار کرد: در نگاه برخی نظیر آقای پاکتچی، قرآن به صورت یک متن دیده
میشود، اما نگاهی دیگر وجود دارد که میخواهد قرآن مرجعیت داشته باشد.
رضا سلامتپناه، عضو هیئت علمی دانشگاه و معاون مطالعات و برنامهریزی
دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی، در حاشیه نشست «مطالعات قرآنی؛ وضعیت
حال، چشمانداز آینده» که با سخنرانی احمد پاکتچی انجام شد، در گفتوگو با
خبرگزاری بینالمللی قرآن (ایکنا)، به بیان نکاتی درباره برگزاری این نشست و
مباحث مطرح شده در آن پرداخت.
سلامتپناه با بیان اینکه مباحث مطرح شده در این نشست را کاملاً
میپسندد، به حدود 10 سال کار مطالعاتی و کارشناسی انجام گرفته در شورای
توسعه فرهنگ قرآنی اشاره کرد و گفت: ما حاضریم که دوستان با نوع نگاهی که
دارند بیایند و در کنار مدیریت جریانهای علمی قرآنی با نوع نگاه خودشان،
این مباحث پی گرفته شود.
تفاوت عمیق میان گفتمان پیشرو قرآنی و رشتههای علوم قرآن
وی در مورد دلیل تأیید جدی خود نسبت به مباحث این نشست، عنوان کرد: به شدت
قائل به این هستم که تفاوتی عمیق میان نوع گفتمان پیشرویی که در مباحث
قرآنی هست و نوع نگاهی که در دانشگاههای ما در رشتههای خاص علوم قرآن و
حدیث شکل گرفته است، وجود دارد. آن نوع نگاهی که الان بر رشته علوم قرآن
حاکم است یک نگاه فرصتسوز و یک نگاه از بین برنده تاب و توان و استعدادها و
ظرفیتهای دانشجویان است.
سلامتپناه در مورد رویکرد و نگاهی که احمد پاکتچی ارائهکننده آن در این
نشست بود، بیان کرد: این نوع نگاه هر چند که یک منظومه جامع معرفتی را
ارائه نمیکند، ولیکن بسیار پیشروتر از آن نوع نگاه حاکم در گروهها و
رشتهها و دانشکدهها و دانشگاههای قرآنی موجود ماست. برای همین تداوم این
جلسات را بسیار مهم تلقی میکنم.
این عضو هیئت علمی دانشگاه در مورد دلیل خود بر جامع نبودن منظومه معرفتی
ارائه شده توسط پاکتچی، عنوان کرد: مسئله این است که نوع نگاهی که ما الان
در حوزه مباحثی که در این نشست مطرح شد، یعنی در حوزه علم به قرآن داریم،
نوعاً قرآن را یک متن میانگارند و به دنبال این است که چگونه از دانشهای
دیگر برای فهم این متن استفاده کنیم. این نگاه با نگاه برآمده از منظومه
معرفتی حکومت اسلامی تا حدی متفاوت است.
مباحث رشته علوم قرآن هنوز در فضای فکری ناکارآمد 800 سال قبل جریان دارد
وی این نوع نگاه را یک نگاه آکادمیک خواند و با اشاره به تفاوت مقصود او
از مفهوم آکادمیک با آن چه که در رشته علوم قرآن وجود دارد، مجدداً بر
اختلاف مباحث مطرح شده در نشست و مباحث علوم قرآنی رایج تأکید کرد و گفت:
اختلاف سطح در این زمینه به قدری عمیق است که شما رشتهها و دانشکدههای
موجود را نباید وارد این بحثها کنید. آنها هنوز در فضای فکری ناکارآمد
800 سال قبل هستند. چون در 800 سال قبل، فضای فکری کارآمد هم داشتهایم،
منتها آنها بُعد ناکارآمد آن را فقط دارند ادامه میدهند.
امکان تبادل میان گفتمان علمی مطالعات قرآنی و گفتمان شکل گرفته در منظومه معرفتی حکومت اسلامی
سلامتپناه در مورد تفاوت نگاه متنمحور به قرآن و نگاه شکلگرفته در
منظومه معرفتی حکومت اسلامی اظهار کرد: نوع نگاهی که دکتر پاکتچی دارد، این
است که در آن قرآن به صورت یک متن دیده میشود، اما نگاه دیگری هم هست که
میخواهد به قرآن به مثابه مرجع نگاه کند و میخواهد قرآن مرجعیت داشته
باشد. این دو نگاه اندکی با هم تفاوت دارند؛ گو این که این دو نگاه
میتوانند با هم تبادل داشته باشند. اما با توجه به وجود نحوهای تفاوت
گفتمانی بین اندیشمندانی که نگاه متنمحور به قرآن دارند، با نگاهی که در
منظومه معرفتی حکومت اسلامی شکل گرفته است، این دو را باید فعلاً تا حدی
جدا بیانگاریم.
وی در مورد نسبت نگاه مرجعیتبخش به قرآن با علومی که قرآن را به مثابه
متن مورد توجه قرار میدهند و رویکردی که چنین مطالعاتی را مورد توجه قرار
میدهد، عنوان کرد: آن جایی که این دو نگاه با هم بده بستان معرفتی دارند،
شما میتوانید ارتباط آنها را با هم پیدا کنید. نگاه انقلابی یا نگاهی که
میتوانیم امام(ره) را در واقع منشأ آن بدانیم، این است که قرآن برای امروز
ما هم در علم میتواند مرجعیت پیدا کند؛ در علوم اسلامی که مطلقاً و در
سایر علوم هم قابلیت و شأنیت و نه فعلیت مرجعیت را دارد.
معاون مطالعات و برنامهریزی دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی افزود: نوع
نگاهی که الان در دانشگاهها هست، نه در رشتهها، بلکه نوع نگاهی که امثال
آقای دکتر پاکتچی دارند، این است که قرآن به مثابه متن در نظر گرفته
میشود و اقدام به کاربست روشهای علمی و متدهای علمی تجربهشده خصوصاً در
فضاهای علمی غرب برای فهم این متن میشود.
وی با بیان این که این مباحث در جای خود بسیار خوب است، گفت: با توجه به
این که ما در فضای رشته علوم قرآن بسیار عقب ماندهایم، برای همین طرح این
مباحث را به جهت این که سطح تفکری و سطح پژوهشهای قرآنی را بالا میآورد،
خوب میدانم.
فلسفه علوم قرآنی؛ گمشده مباحث این حوزه/ فقدان نگاه فلسفی در رویکردهای علمی به قرآن
سلامتپناه در مورد این که چگونه میتوان بین آن نگاه اماممحور و
مرجعیتمحور و نگاه متنمحور ارتباط برقرار کرد، به قصد خود برای تدوین یک
نظریه جامع اشاره کرد و گفت: اساساً در مباحث قرآنی و در رشته علوم قرآنی
گمشده ما فلسفه علوم قرآنی است. این فلسفه باید به عنوان یکی از فلسفههای
مضاف تدوین شود. چرا که دستگاه معرفتی باید برآمده از فلسفه باشد.
وی افزود: ما الان داریم از سمت دیگری نگاه میکنیم و مجموعه متدهای موجود
را اخذ میکنیم بدون این که فلسفهای برای آن داشته باشیم، اما باید
بدانیم که هیچگاه دستگاه فکری و دستگاه معرفتی نمیتواند گسسته از فلسفه
باشد، ولیکن الان این نگاههای آکادمیک علمی، فلسفهای در ارتباط با قرآن
در خود ندارد و این مسئله هم باید شکل بگیرد. شکلگیری این فلسفه هم معرکه
آراء و انظار خواهد بود در رابطه با نوع نگاه مرجعیتبخشانه به قرآن و نوع
نگاه آکادمیک به آن.
