حج چیست؟

ایکنا: حَجّ یکی از مهم‌ترین فروع دین اسلام است. مسلمانان با داشتن شرایطی مکلف ‌اند در دهه اول ماه ذی ‌الحجه به مسجد الحرام در شهر مکه در عربستان سعودی رفته و مجموعه‌ای از اعمال نیایشی را به‌جا آورند.

---

حج بر سه نوع تمتع، قران و افراد است که حج قران و افراد وظیفه ساکنان مکه است. در اسلام بر کسی که دارای بلوغ، عقل، آزاد بودن و استطاعت باشد واجب می‌شود. حج نخستین بار در دین حضرت ابراهیم(س) انجام شد و آیین‌های حج و عمره، احرام، لثم و لمس حجرالاسود، سعی بین صفا و مروه، وقفه در عرفات و رمی جمره، همگی پیش از اسلام رایج بود و تنها برخی تعدیلات در حج اسلامی نسبت به پیش از اسلام روی داده‌است.
اعراب پیش از اسلام هنگام طواف «لبیک یا لات»، «لبیک یا عزی» و «لبیک یا منات» می‌گفتند و هر قومی بت خود را می‌خواند و در اسلام، « اللهم» جای بت‌ها را گرفت و آن عبارت بدین شکل تغییر کرد: «لبیک اللهم لبیک».عرب‌ها صید را در ماه حج حرام می‌دانستند. پیامبر اسلام حرمت صید را ویژه ایام حج و هنگام احرام مقرر کرد. عرب‌ها گاهی لخت به پیرامون‌گردی (طواف) کعبه می ‌پرداختند. اسلام آن را منع کرد و پوشیدن لباس دوخته ‌نشده را مقرر کرد. عرب از خوردن گوشت قربانی اکراه داشت و پیامبر اسلام آن را مجاز دانست. مسلمانان پس از فتح مکه و برانداختن بت ‌های قریش از سعی میان صفا و مروه اکراه داشتند. زیرا پیش از اسلام بر این دو کوه دو بت سنگی قرار داشت که حاجیان و زائران آن دوره سعی بین صفا و مروه را برای نزدیک شدن به آن ‌ها و دست ‌کشیدن و بوسیدن آن‌ها انجام می ‌دادند. ولی محمد سعی بین صفا و مروه را مجاز کرد و بنا بر متن قرآن این کار از شعائر الله دانسته می ‌شود. به کعبه، خانه خدا، بیت الله الحرام، بیت العتیق و بیت الحرم نیز می‌گویند. دلیل نامگذاری کعبه به بیت الحرام این است که خداوند ورود مشرکان را به این مکان مقدس حرام و ممنوع فرموده است. بیت الله الحرام در شهر مکه قرار دارد و در تاریخ، مورد احترام همگان بوده است. بنا بر آیاتی از قرآن و روایات معصومان علیهم السلام خانه کعبه نخستین و مقدس ‌ترین بنا و اولین مسجدی است که بر روی زمین ساخته شده است.
در احادیث آمده است که در آغاز آفرینش سراسر زمین را آب فرا گرفته بود و نخستین خشکی که آفریده شد زمین زیر کعبه بود که خشکی‌ های دیگر از آن گسترده گشت. بر اساس روایات اسلامی، کعبه را ابتدا حضرت آدم ساخت و سپس حضرت ابراهیم علیه السلام به کمک پسرش اسماعیل علیه السلام تعمیر و بازسازی کرد. کعبه در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم و قبل از بعثت، به دست قریش و با همکاری رسول خدا، بر اساس بنای اولیه ابراهیم علیه السلام، دوباره بازسازی شد.
خداوند کعبه و اطراف آن را «حرم» قرار داده است؛ یعنی مقدس شمرده و ارتکاب گناه و قتل و شکار و تجاوز به
جان و مال مردم و جنگ و دزدی و راهزنی و.. . را در آن جایز ندانسته است. وقتی مجرمی به آنجا پناه ببرد کسی حق مواخذه او را ندارد. واقعه مهمی که در دوران عبدالمطلب، سرپرست و تولیت کعبه رخ داد، نجات معجزه آسای آن از ویرانی به دست سپاه ابرهه و اصحاب فیل بود.
دومین حادثه مهم، تولد امیرمؤمنان علی علیه السلام در آن بود. مقارن با ظهور اسلام، صدها بت فلزی و چوبی و سفالی در شکل‌های گوناگون در داخل و بیرون و بر روی دیوارها و سقف کعبه بود، اما در روز فتح مکه که در رمضان سال هشتم هجری رخ داد، رسول خدا وارد کعبه شد و همه بت‌ها را از بین برد.
ساختمان کعبه به شکل مربع مستطیل و دارای چهار ضلع است که هر ضلع آن را «رُکن» می‌نامند. به مجموع چهار ضلع ارکان کعبه می‌گویند که سه رکن آن چنین نام دارند:« رکن یمانی، رکن شامی و رکن عراقی»
ساختمان کعبه ۸۵ / ۱۴ متر ارتفاع دارد، طولش ۵۸ /۱۱ و عرضش ۲۲ /۱۰ متر است. بنای کعبه از سنگ‌های سیاه و سختی ساخته شده است که پرده سیاهی بر روی آن قرار دارد. می‌گویند نخستین بار حضرت اسماعیل علیه السلام پرده ای بر کعبه کشید و بعدها قریش نیز چنین کردند و پرده ‌داری، منصبی ویژه برای آنان محسوب می‌شد. اکنون نیز آن پرده به صورتی خاص بافته و بر روی کعبه نهاده می‌ شود. این بنای شریف بخش‌های دیگری هم دارد؛ همچون حجر الاسود، ملتزم، مستجار، حطیم و حجر اسماعیل. در نزدیکی آن نیز مقام ابراهیم و چاه زمزم واقع است. گفتنی است تولیت و مناصب کعبه هنوز باقی است.
حج نیز یکی از برنامه‌های مهم، ارزشمند و متعالی اسلام است.خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «ولله علی الناس حج البیت من استطاع الیه سبیلا»؛ هرکس استطاعت دارد، واجب است که حج خانه خدا را به جا آورد.( آل عمران، آیه ۹۷ ) امیرالمومنین علی علیه السلام می‌فرمود: « خداوند حج بیت الله الحرام را بر شما واجب کرده است؛ همان خانه‌ای که آن را قبله مردم قرار داده است و مردم همچون تشنه‌کامانی که به آبگاه می‌روند به سوی آن رو می‌کنند و همانند کبوتران به آن پناه می‌برند. خداوند آن را مظهر تواضع مردم در برابر عظمتش و تسلیم آنان در برابر عزتش قرارداده است. »
از امام صادق علیه السلام درباره اهمیت حج در جامعه اسلامی روایات فراوانی رسیده است: « لایزال الدین قائما، ما قامت الکعبه»؛ تا زمانی که کعبه استوار و پابرجا باشد، دین پا برجا و افراشته است.» اگر مردم حج خانه خدا را رها کنند عذاب بر آنها نازل می‌شود و به آنها مهلتی داده نمی‌شود.گر مردم حج خانه خدا را رها کنند بر امام (حاکم اسلامی) لازم است که آنها را مجبور کند حج به جا آورند.تاجران هیچ گونه عذری در تاخیر انداختن حج ندارند. اگر بازرگانی با امروز و فردا کردن نسبت به حج، حج به جا نیاورد و بمیرد، یکی از قوانین شریعت اسلام را ترک کرده است. ابان بن تغلب از حضرت صادق علیه السلام پرسید معنای این آیه چیست که « خداوند کعبه را برای قیام و پابرجایی مردم قرار داده است؟ فرمود: خداوند کعبه را برای دین و زندگی دنیا ی مردم قرار داده است.»